بخارا
بخارا شهری است با قدمتی تاریخی که به بیش از 2500 سال پیش بازمیگردد. این شهر در طول تاریخ به عنوان یکی از مراکز مهم تجارت و فرهنگ شناخته میشد و اشعار و سفرنامههای بسیاری شکوه و عظمت آن را توصیف کردهاند. بخارا، مانند سمرقند، پادشاهان و حکومتهای مختلفی را تجربه کرده است؛ از پادشاهان چین و امویان تا سامانیان، شیبانیان، مغولها و در نهایت حکومت تزاری و اتحاد جماهیر شوروی. دوران طلایی بخارا در زمان سامانیان و سپس شیبانیان رقم خورد. در این دورهها، با توجه ویژه به فرهنگ و معماری، بخارا به یکی از شهرهای برجسته جهان تبدیل شد
پادشاهان این دوران، همچون شاهرخ و الغ بیک، با حمایت از هنر و معماری، بخارا را به شهری پر از آثار معماری و نسخ خطی ارزشمند تبدیل کردند. این گنجینهها امروزه برای ما به یادگار ماندهاند.
آرامگاه چشمه ایوب
آرامگاه چشمه ایوب یکی از قدیمیترین و مهمترین بناهای تاریخی بخاراست. این آرامگاه وجههای مذهبی نیز دارد و به حضرت ایوب پیامبر منسوب است. هرچند مقبره اصلی ایوب نبی در عراق قرار دارد، اما طبق روایتها، تیمور این بنا را به حضرت ایوب منتسب کرد تا شهر بخارا رونق بیشتری پیدا کند. نقل دیگری هم میگوید که حضرت ایوب با زدن عصایش به زمین، چشمهای در این مکان به وجود آورد و مردم محلی هنوز از آب این چشمه به عنوان تبرک استفاده میکنند.
آرامگاه چشمه ایوب از سه بخش ساخته شده است. بخش اول یا گورخانه در زمان قراخانیان و به دستور ارسلان خان ساخته شد. بخش دوم در دوران تیموریان و بخش سوم در زمان شیبانیان به مقبره اضافه شد.
آرامگاه اسماعیل سامانی
آرامگاه اسماعیل سامانی، یکی از شاهکارهای معماری بخاراست که نشاندهنده تحولات اساسی در هنر آجرکاری است. برخی مورخان ساخت این بنا را به زمان پدر اسماعیل سامانی نسبت میدهند و برخی دیگر به دوران پسرش، نصر دوم. در قرن دهم، بخارا نه تنها به عنوان پایتخت سیاسی سامانیان شناخته میشد، بلکه به دلیل موقعیتش در مسیر جاده ابریشم، پایتخت تجاری و فرهنگی آسیای میانه نیز بود. به همین دلیل، آرامگاه اسماعیل سامانی را در این شهر ساختند.
این مقبره آجری به شکل چهارگوش با ابعاد 10 در 10 متر است و گنبد آن با الهام از معماری ساسانی به شکل نیمدایره طراحی شد. طراحیها و نقوش حک شده بر بدنه این بنا همچنان سالم ماندهاند، زیرا مقبره تا دهههای اخیر زیر خاک قرار داشت.
ارگ بخارا
ارگ بخارا، قلعهای تاریخی است که میزبان مشاهیری چون رودکی، فردوسی، خیام، فارابی و ابنسینا بوده است. قدمت این قلعه به سه یا چهار قرن قبل از میلاد میرسد. ارگ بخارا بارها تخریب و مجدداً بازسازی شد. گفته میشود که در زمان ساخت آن، چندین بار ارگ فرو ریخت تا اینکه علما پیشنهاد دادند این بنا به شکل بناتالنعش (بخشی از صورت فلکی دب اکبر) و روی هفت ستون سنگین ساخته شود. پس از این، بنای قلعه دیگر تخریب نشد، اما بارها توسط مهاجمان ویران شد و حکومتها آن را بازسازی کردند.
در زمان سامانیان، ارگ بخارا کاملاً بازسازی شد. برجهای دیدهبانی به آن اضافه و ضخامت دیوارها دو برابر شد. بعد از حمله مغول، ساکنان شهر در قلعه پناه گرفتند. چنگیزخان پس از مدتی ارگ را فتح و غارت کرد. با این حال، در قرن 16، شیبانیان ارگ را بازسازی کردند. متأسفانه در قرن بیستم، بمبارانها و استفاده نظامی از ارگ، 80 درصد آن را تخریب کرد. با این وجود، برخی از بخشهای ارگ هنوز باقی ماندهاند.
دیوارهای ارگ بین 16 تا 20 متر ارتفاع دارند. ورودی شاهانه با دو ستون و معماری قرن هجدهم جلوه خاصی به آن بخشیده است. از بخشهای داخلی ارگ میتوان به راهروها، انبارها و زندانها اشاره کرد. مسجد چهل دخترون یکی از زیباترین بناهای داخلی ارگ به شمار میرود. همچنین، موزهای در داخل ارگ قرار دارد که تاریخ و سرگذشت این بنا را روایت میکند.
مسجد و مناره پای کلان
مجموعه پای کلان، شامل مسجد، مدرسه و مناره است و بین قرون 12 تا 16 میلادی ساخته شد. مسجد پای کلان یا مسجد جامع بخارا دومین مسجد بزرگ ازبکستان است. این مسجد گنجایش 10 هزار نمازگزار را داشت و از معدود بناهایی است که از حمله مغول سالم مانده است.
مناره پای کلان، یکی از مهمترین بخشهای این مجموعه و نماد شهر بخارا است. این مناره با ارتفاع 47 متر و قطر 9 متر در پایه، به سمت بالا باریکتر میشود و در نهایت به 6 متر میرسد. استاد بقا (یا باکو) این مناره را در سال 1127 میلادی به دستور ارسلان خان ساخت. هدف از ساخت این مناره، دعوت مسلمانان به نماز بود. مناره پای کلان با معماری خاص خود به یکی از نمادهای مهم بخارا و ازبکستان تبدیل شده است.
چار منار بخارا
چار منار یکی از بناهای تاریخی بخارا است که خلیفه نیاز کل، از ثروتمندان ترکتبار شهر، در قرن نوزدهم ساخت. این بنا چهار برج دارد که به شکل مناره طراحی شدهاند، اما به عنوان انبار استفاده میشدند و کاربرد منارهای نداشتند. چار منار به عنوان ورودی مدرسهای ساخته شد که اکنون ویران شده است. با این حال، این بنا را به عنوان یکی از آثار تاریخی بخارا در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کردهاند.
این بنا به دلیل ساختار منحصر به فردش، هیچ مشابهی در معماری بخارا ندارد. انگیزه ساخت آن دقیقاً مشخص نیست، اما برخی معتقدند که خلیفه نیاز کل قصد داشت با ساخت این بنا، قدرت و ثروت خود را نمایش دهد.
نتیجهگیری
بخارا با داشتن آثار تاریخی ارزشمندی مانند ارگ بخارا، آرامگاه اسماعیل سامانی، مسجد و مناره پای کلان و چار منار، یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و تاریخی آسیای میانه به شمار میآید. بازدید از این آثار فرصت آشنایی با شکوه و عظمت این شهر در دورههای مختلف تاریخی را فراهم میکند.
شما میتوانید در این صفحه با آثار باستانی سمرقند آشنا شوید.