تعریف

تجارت الکترونیک (Electronic Commerce) به نوعی از تجارت اطلاق می‌شود که در آن فرآیندهایی مانند تبادل محصول، ارائه خدمات، انبارداری، خرید و فروش، و فعالیت‌های اطلاع‌رسانی، در فضای الکترونیکی و عمدتاً از طریق شبکه‌های اجتماعی و اینترنت انجام می‌گیرد.

نحوه انجام

فضای ابری و الکترونیک با ایجاد پلی به ارتباط بین فروشنده و مشتری می‌پردازد که منجر به ایجاد محیطی مجازی برای انجام مبادلات تجاری آنلاین می‌شود.

برای انجام یک خرید اینترنتی و آنلاین از فناوری‌ها و ابزارهای متفاوتی استفاده می‌شود و فعالیت مجموعه‌ای از آنها منجر به یک خرید موفق می‌شود.

در ادامه نحوه‌ی انجام این مبادلات به شکل کلی ارائه می‌گردد:

1- فروشنده اقدام به انتخاب فروشگاه آنلاین خود در فضای اینترنت می‌کند که می‌تواند شامل وب سایت شخصی، شبکه‌های اجتماعی و یا وب سایت‌های فروش مانند علی بابا یا آمازون باشد.

2- مشتریان با مراجعه به این فروشگاه محصول خود را انتخاب و سفارش خود را ثبت می‌نمایند.

3- شبکه‌ی پرداختی که بر روی هر پلتفرم متفاوت است این امکان را به خریدار می‌دهد که به صورت غیرحضوری و آنلاین اقدام به پرداخت بهای کالای موردنظر کند.

4- تاییدیه ثبت سفارش از طریق ایمیل،پیامک یا شبکه‌های اجتماعی به دست خریدار می‌رسد.

5- در صورتی که خرید انجام شده مربوط به یک محصول فیزیکی باشد، پس از ارسال کالا، روش‌های پیگیری بسته به خریدار اعلام خواهد شد. در صورت خرید خدمات، ارائه‌دهنده با خریدار ارتباط برقرار کرده و نسبت به برنامه‌ریزی یا تکمیل سرویس اقدام می‌کند.

انواع تجارت الکترونیک

1- B2C

در این نوع از تجارت در فضای الکترونیک، کسب و کارها بدون واسطه به مصرف‌کنندگان که مشتریان نهایی هستند کالا یا خدمات را ارائه می‌دهند.

2- B2B

در این حالت، کسب و کار الکترونیکی اقدام به فروش خدمات یا کالاها به شرکت و یا کسب و کار دیگری میکند. این حالت مستلزم سفارشات در مقادیر بالاتر نسبت به B2C، ارائه‌ی مشخصات دقیق‌تر و صرف زمان طولانی‌تری خواهد بود. در این حالت قابلیت تکرار سفارش در بازه‌های ماهانه یا سالانه مقدور می‌باشد.

3- B2G

این مورد به معاملات آنلاین شرکت‌ها با دولت مربوط می‌شود. با ظهور دولت الکترونیک و سرمایه‌گذاری در آن، بخش‌های مختلفی از دولت‌ها به خدمات یا محصولات الکترونیکی وابسته شده‌اند که بیشتر مربوط به اسناد قانونی، داده‌های مالی و اشتغال و… است.

4- C2B

آن دسته از کسب و کارهای مدرن که دسترسی آسان‌تری به مصرف‌کنندگان برای ارتباط گیری با شرکت‌ها می‌دهند در فضای C2B فعال هستند که غالبا در مواردی مانند قراردادهای فریلنسری، پروژه‌های کوتاه مدت و یا پیمانکاری فعالیت دارند. در این حالت مصرف‌کننده با شرکت‌ها و کسب و کارها مرتبط می‌گردد و برای دسترسی به قیمت‌گذاری و تدوین برنامه زمانی دلخواه از قدرت بیشتری برخوردار است.

5- C2C

افراد عادی می‌توانند با استفاده از برخی از پلتفرم‌های تجارت آنلاین، اقدام به ارائه محصول یا خدمت کنند. شرکت‌های C2C این امکان را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند تا بتوانند بدون نیاز به وجود یک شرکت در طرفین معامله اقدام به ارائه‌ی محصول یا خدمت کنند.

6- D2C

در این حالت از انواع تجارت الکترونیک، تولیدکننده کالا یا خدمت مستقیماً با مصرف کنندگان آنلاین مبادله می‌کند. در این حالت هیچ واسطه‌ای اعم از توزیع‌کننده و عمده فروش بین تولید کننده و مصرف کننده وجود ندارد.

7- C2G

تعاملات مصرف‌کنندگان با دولت در این دسته از تجارت الکترونیک قرار می‌گیرد. اگر چه این قرارداد نوعی از تجارت الکترونیک به معنای واقعی آن نیست اما در دسته‌بندی‌های مربوطه قرار می‌گیرد. به عنوان مثال آپلود اظهارنامه‌های مالیاتی در سایت‌های دولتی و یا پرداخت شهریه دانشگاه از این دسته می‌باشند.

مدل ها

با استفاده از روش‌های مختلفی می‌توان در دنیای تجارت الکترونیک و بیزینس آنلاین اقدام به فعالیت کرد. مدل‌های درآمدی متفاوتی بر اساس ظرفیت‌های فعلی فضای بیزینس آنلاین طراحی شده است که در ذیل به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.

1- دراپ شیپینگ

یکی از آسان‌ترین اشکال تجارت آنلاین دراپ شیپینگ می‌باشد. در این مدل، شرکت با ایجاد پلتفرمی آنلاین اقدام به فروش محصولی می‌کند. پس از سفارش خریدار، تامین کننده‌ی اصلی کالا موظف به تحویل محصول به خریدار می‌باشد. در این حالت تامین کننده‌ی اصلی محصول وظیفه‌ی انبارداری، بسته بندی، تامین موجودی کالا و تحویل محصول به خریدار را برعهده دارد. درواقع شرکت ارائه دهنده ی خدمات آنلاین به عنوان پلی بین تامین کننده و خریدار عمل میکند و باعث فروش بیشتر  و افزایش سرعت معاملات در بستری امن میگردد.

2- برچسب سفید

برچسب سفید یکی از رایج ترین راه های تجارت الکترونیک میباشد. در این حالت فروشنده اقدام به تولید محصول نمیکند و صرفا از محصولات تولیدی توسط دیگران استفاده میکند به این شکل که محصول را از تولیدکننده خریداری کرده و آن را با برچسب و لوگوی تجاری خود بسته بندی کرده و برای فروش ارائه میکند تا به مصرف کننده نهایی بفروشد. در این نوع از تجارت الکترونیک، فروشنده کنترل خاصی بر محصول ندارد به این معنا که قابلیت شخصی سازی محصول را ندارد اما از مزیت های آن میتوان به این مورد اشاره کرد که اگرچه کنترل بر محصول پایین است اما در عین حال فروشنده با دردسرهای تولید و همچنین محدودیت های تولیدی مواجه نمیگردد.

3- برچسب اختصاصی یا برند شخصی

مشابه حالت قبل، فروشنده در این حالت نیز مستقیما به تولید محصول نمیپردازد. در این حالت فروشنده دسترسی بیشتری به جزئیات محصول تولیدی و کنترل کیفی آن دارد و حتی در بسیاری از موارد طرح و نقشه تولید محصول نیز توسط فروشنده به تولید کننده ارائه میگردد. فروشنده با شخصی سازی محصول و درج برند اختصاصی خود، اقدام به فروش آن به مصرف کننده نهایی میکند.

4- عمده فروشی

کسب و کارهایی که سرمایه اولیه بیشتری دارند میتوانند به عمده فروشی رو بیاورند.

عمده فروشی مستلزم ذخیره سازی و نگهداری از مقادیر بالایی از محصولات می باشد. فروشنده در این حالت به خریداران، تعداد زیادی از از یک یا چند کالا را ارائه میدهد. فروشندگان میتوانند محصولات را با قیمت های عمده به خرده فروش ها یا به شکل تکی به مصرف کننده بفروشند.

5- اشتراک

شرکتهای فعال در تجارت الکترونیک میتوانند از سرویس های اشتراک برای سفارشات تکراری یا مشتریان وفادار استفاده کنند. در این حالت شرکت به ازای پرداخت مبلغی مشخص بسته ای اختصاصی را در اختیار خریدار قرار میدهد. از مزایای این سرویس ها این است که اگر بسته های خریداری شده زمان طولانی تری داشته باشد مثلا یکساله، قیمت بسته به تناسب پایین می آید. در این حالت خریدار بسته به مدت زمان میتواند با سرعتی ثابت مثلا هر ماه یا هر شش ماه کالا یا خدمت خود را دریافت کند.

به عنوان مثال: اشتراک های spotify، Netflix و بسیاری از سرویس های غذایی و محصولات آرایشی بهداشتی در این دسته فعالیت دارند.

مزایا و معایب

اکنون که با تعریف و انواع تجارت الکترونیک آشنا شدیم، بهتر است به مشکلات و موانع موجود در آن و همچنین مزایا و قابلیت هایی که در اختیار صاحبین کسب و کار میگذارد بپردازیم.

مزایا

1- دسترسی شبانه روزی

بسیاری از سایت ها و صفحات فعال در این زمینه به صورت شبانه روزی و 24 ساعته در دسترس هستند و بازاری شبانه روزی را به وجود آورده اند که خریداران قادر به استفاده از آن در هر زمانی هستند.

2- سرعت دسترسی

خریداران با استفاده از سایت های تجارت الکترونیک میتوانند با سرعت بیشتری به دنبال محصول موردنظر خود بگردند و با مقایسه فروشنده های مختلف اقدام به خرید آن کنند. بر اساس آمار متوسط زمان برای یک خرید اینترنتی و پرداخت آن به کمتر از 5 دقیقه زمان نیاز است.

3- دسترسی بین المللی

کسب و کارهای بزرگ مبتنی بر اینترنت مخاطب هدف بسیار گسترده ای را شامل میشوند. سایت هایی مانند آمازون تقریبا در تمامی کشورهای جهان قابل دسترسی میباشد. بر خلاف محدودیت های خرید و فروش به شکل سنتی و فیزیکی، در تجارت الکترونیک محدودیت مکانی و زمانی خاصی وجود نداشته و خریدار در هر مکان و هر زمانی میتواند دست به خرید بزند.

4- هزینه های عملیاتی پایین

راه اندازی، اجرا، مدیریت و نگهداری یک سایت هزینه های بسیار کمتری نسبت به یک فروشگاه حضوری دارد. میتوان بدون هزینه کردن برای اجاره یا خرید ملکی برای محیط فروشگاه و یا استخدام تیم کارمندان یا ایجاد یک انبار بزرگ، اقدام به راه اندازی کسب و کار آنلاین کرد.

5- بانک اطلاعاتی

مشتریان چه در جریان خرید از سایت ها و چه در زمان مرور محصولات، اطلاعات ارزشمندی را در مورد علایق و عادات خود به اشتراک میگذارند که قابل جمع آوری و استفاده از آنها در جهت تجربه خرید بهتر با پیشنهاد شخصی سازی شده محصول میباشد. همچنین از این اطلاعات در مطالعه ی بازار و رفتار مخاطب نیز میتوان استفاده کرد.

معایب

1- خدمات مشتری محدود

در صورت تجربه خرید آنلاین حتما به این مورد برخورد داشته اید که نمیتوان تمامی جزئیات محصول را مورد بررسی قرار داد و یا از کارمندی بخواهید تا محصول را به شما معرفی کند.

اگرچه با پیشرفت تکنولوژی خدمات مشتری در حال بهبود است اما فراگیر نبوده و همچنان ضعف دارد.

2- وابستگی به فناوری

زیرساخت های فناوری و ارائه خدمات الکترونیکی در صورت شلوغی شبکه یا از کار افتادن بخشی از زیرساخت ها میتواند خرید آنلاین شمارا با مشکلاتی مواجه کند و در این صورت معمولا فروشگاه های آنلاین تا زمانی که وضعیت به حالت عادی برگردد، بسته میشوند.

3- رقابت بیشتر

اگرچه ایجاد یک کسب و کار آنلاین با هزینه ی کمتر و سرعت بیشتری انجام میگردد اما به همان نسبت رقابت نیز افزایش پیدا میکند.

به دلیل محدودیت موانع در ایجاد یک بیزینس آنلاین، رقبا نیز با سرعت بیشتری به این حوزه ورود میکنند.

4- عدم رضایت آنی
معمولاً زمان رسیدن محصول در خریدهای اینترنتی بین یک یا چند روز کاری است. بنابراین، اعلام رضایت یا عدم رضایت به‌طور آنی انجام نمی‌شود و پس از دریافت محصول توسط مشتری صورت می‌گیرد.

5- عدم لمس محصولات
در خریدهای آنلاین، تصاویر و ویدیوها ممکن است تمامی جزئیات محصول را به‌طور کامل نشان ندهند. برخی از خریدها در حوزه تجارت الکترونیک ممکن است ناامیدکننده باشند، زیرا سفارشات مطابق با انتظارات خریداران نبوده است.

6- امنیت داده
هکرها و افراد سودجو به‌راحتی می‌توانند پوسته‌ای مشابه سایت‌های معتبر بسازند و ادعا کنند که محصولات را به فروش می‌رسانند. خرید از سایت‌های غیرمعتبر معمولاً به دریافت محصول تقلبی یا از دست دادن اطلاعات کارت‌های اعتباری منجر می‌شود.
همچنین، یکی از دیگر خطرات در حوزه امنیت داده در تجارت الکترونیک، هک شدن سایت‌های معتبر است که ممکن است منجر به افشای اطلاعات شخصی و بانکی شود.

نتیجه‌گیری

تجارت الکترونیک در جهان امروزی و با پیشرفت روز افزون فناوری ها، دائما در حال رشد می‌باشد.

ظهور غول‌های بزرگ خرده‌فروشی مانند آمازون و e-Bay تغییرات زیادی در صنعت خرده‌فروشی ایجاد کرد. اکنون تقریبا هیچ مرکز خرید حضوری نمی‌توان یافت که از ارائه خدمات الکترونیکی خودداری کند.

رشد هوش مصنوعی و ابزارهای واقعیت مجازی به زودی تغییرات شگفت‌انگیزی در تجارت الکترونیک ایجاد خواهند کرد. این فناوری‌ها بسیاری از معایب موجود را پوشش می‌دهند.

اگر قصد ورود به حوزه تجارت الکترونیک را دارید، پیش از آن از تجربیات و مشاوره‌های متخصصین بهره‌مند شوید. این کار به شما کمک می‌کند مسیر درست را برای اجرای برنامه‌های خود بیابید.